Përtej biologjisë: Si pabarazia dhe presionet shoqërore thellojnë depresionin tek gratë

Depresioni është çrregullim i rëndë që kërkon kujdes dhe mbështetje të duhur. Por ky çrregullim nuk duhet të reduktohet vetëm në nivel individual; ai lidhet me faktorë strukturorë dhe shoqërore që e bëjnë shëndetin mendor të grave më të cenueshëm. Gratë përballen me sfida të shumta që ndikojnë në shëndetin e tyre mendor, duke përfshirë pritshmëritë gjinore, ngarkesën emocionale të padukshme, mungesën e mbështetjes institucionale dhe presionet e përditshme që u imponohen nga shoqëria. Në vend që përgjegjësia për mirëqenien e tyre të vendoset mbi individin, duhet të kërkojmë ndryshime në mënyrën se si shoqëria trajton shëndetin mendor të grave.

Gratë diagnostikohen me depresion në përqindje më të lartë se burrat, një fenomen që lidhet jo vetëm me faktorët biologjikë, por edhe me normat shoqërore dhe pabarazitë gjinore që ndikojnë në mirëqenien e tyre mendore. Pritshmëritë e tepërta, ngarkesa emocionale e padukshme dhe mungesa e mbështetjes strukturore shpesh i bëjnë simptomat e depresionit më të theksuara dhe të zgjatura tek gratë.

Disa nga shenjat më të zakonshme përfshijnë:

• Ndjenja e trishtimit ose humbjes së interesit
• Ndryshime në oreks
• Probleme me gjumin
• Ndjenja e lodhjes
• Ankthe dhe shqetësime të vazhdueshme
• Mungesa e vetëbesimit
• Probleme me përqendrimin.
• Dhimbje fizike pa shpjegim

Depresioni nuk shfaqet njësoj tek të gjithë—përvojat dhe simptomat e tij janë të ndikuara nga faktorët biologjikë, socialë dhe kulturorë, përfshirë normat gjinore dhe mënyrën se si shoqëria i mëson burrat dhe gratë të shprehin emocionet.

• Gratë raportojnë më shpesh simptoma emocionale dhe të lidhura me marrëdhëniet, si ndjenja e trishtimit, fajit, pavlerësisë dhe të qenit e mbingarkuar nga përgjegjësitë e tyre sociale dhe familjare.
• Burrat kanë më shumë gjasa të shfaqin depresion përmes sjelljeve të rrezikshme dhe të vetëshkatërruese, si abuzimi me alkoolin dhe substancat, nervozizmi, impulsiviteti dhe tërheqja nga marrëdhëniet ndërpersonale.

Këto dallime nuk janë vetëm biologjike, por reflektojnë mënyrën se si shoqëria i mëson burrat të shtypin emocionet dhe gratë të përpunojnë dhimbjen përmes lidhjeve ndërpersonale. Për këtë arsye, burrat shpesh diagnostikohen më pak ose nuk kërkojnë ndihmë, ndërsa gratë stigmatizohen kur shprehin nevojat e tyre emocionale.

Mirëkuptimi dhe empatia janë dy nga gjërat më të rëndësishme që një grua me depresion duhet të ketë. Megjithatë, në shoqërinë tonë, ato shpesh trajtohen si privilegje dhe jo si të drejta themelore. Fatkeqësisht, mentaliteti i rrënjosur që gratë duhet të jenë gjithmonë të forta bën që ato të mos mirëkuptohen kur shfaqin emocione, kur qajnë, ndihen të lodhura apo kanë nevojë për mbështetje. Në vend që të dëgjohen dhe të mbështeten, ato shpesh përballen me paragjykime dhe presione që e rëndojnë edhe më shumë gjendjen e tyre. Pikërisht nga këtu lindin etiketimet si “e dobët”, “dramatike” apo “e papërgjegjshme”—fjalë që mund të thellojnë ndjenjën e izolimit dhe depresionit.

Në shumë shoqëri, përfshirë dhe tonën, ekziston ende pritshmëria që gratë të jenë të heshtura dhe të përkushtuara ndaj të tjerëve, shpesh në kurriz të vetes. Të shfaqësh lodhje, stres apo nevojë për mbështetje shpesh shihet si dobësi. Ky mentalitet i padrejtë i shtyn gratë të shtypin emocionet e tyre dhe të mbajnë një barrë të madhe emocionale, duke u ndjerë të vetmuara dhe të pakuptuara.

Por le ta themi qartë: Askush nuk lind për të qenë kujdestare emocionale e të gjithëve. Kujdesi për familjen, për marrëdhëniet, për mirëqenien e të tjerëve nuk është një detyrim i lindur për gratë, por një përgjegjësi që shoqëria duhet ta ndajë në mënyrë të barabartë. Gratë nuk mund dhe nuk duhet të sakrifikojnë shëndetin e tyre mendor për të përmbushur pritshmëritë e padrejta të një sistemi që nuk i vlerëson ato përtej rolit të tyre si nëna, partnere apo kujdestare.

Mënyra se si e trajtojmë mirëqenien emocionale të grave është një reflektim i vlerave tona si shoqëri. Nuk mjafton që burrat të mësojnë të jenë më empatikë ndaj grave në jetën e tyre—shoqëria në tërësi duhet të ndalojë së glorifikuari sakrificën e grave dhe të fillojë të krijojë hapësira ku ato mund të ekzistojnë pa presionin për të qenë gjithmonë të kujdesshme dhe të qeta. Një shoqëri e shëndetshme nuk fillon dhe nuk mbaron në familje—ajo ndërtohet me politika që mbështesin gratë, me rrjete solidariteti dhe me një kulturë që vlerëson mirëqenien e tyre përtej rolit të tyre në raport me të tjerët.

Le të jemi më të vetëdijshëm, më mbështetës dhe më të drejtë ndaj grave jo sepse ato janë nëna, motra apo bashkëshorte, por sepse janë njerëz që meritojnë të dëgjohen, të mbështeten dhe të jetojnë pa u sakrifikuar vazhdimisht për të tjerët.

Faktorët që kontribuojnë në Depresionin te Gratë:

Depresioni tek gratë nuk është thjesht rezultat i faktorëve biologjikë, por një ndërthurje e shkaktarëve hormonalë, përvojave traumatike, presioneve sociale dhe pabarazive strukturore. Studimet tregojnë se gratë diagnostikohen me depresion në përqindje më të lartë se burrat, por kjo nuk do të thotë domosdoshmërisht se ato “janë më të prirura” ndaj depresionit në mënyrë të natyrshme—përkundrazi, shumë faktorë shoqërorë e ndikojnë këtë përqindje.

1. Faktorët Biologjikë dhe Hormonalë

• Ndryshimet hormonale që ndodhin gjatë ciklit menstrual, shtatzënisë, periudhës pas lindjes (postpartum) dhe menopauzës mund të ndikojnë në nivelin e neurotransmetuesve si serotonina dhe dopamina, të cilët luajnë rol në rregullimin e humorit.
• Depresioni postpartum prek rreth 10-20% të grave pas lindjes, dhe ndikon jo vetëm tek ato, por edhe në dinamikën e marrëdhënieve familjare dhe kujdesin për fëmijën. (Gjendja nuk është thjesht një “mërzitje pas lindjes,” por një çrregullim serioz që kërkon trajtim të specializuar.)

2. Faktorët Shoqërorë dhe Ekonomikë

• Ngarkesa emocionale dhe puna e papaguar: Gratë shpesh mbajnë barrën kryesore të punës së kujdesit, si në familje ashtu edhe në marrëdhëniet ndërpersonale, një fenomen i quajtur “puna emocionale.” Kjo jo vetëm që rrit stresin, por kontribuon në zhvillimin e depresionit.
• Pabarazia ekonomike: Gratë fitojnë mesatarisht 20% më pak se burrat për të njëjtën punë (sipas Organizatës Ndërkombëtare të Punës), dhe kjo pasiguri financiare rrit rrezikun për çrregullime të shëndetit mendor.
• Dhuna me bazë gjinore: Studimet tregojnë se gratë që kanë përjetuar abuzim fizik, seksual ose psikologjik kanë dy deri në tre herë më shumë gjasa të përjetojnë depresion të rëndë.

3. Ndikimi i Pritshmërive Shoqërore dhe Normave të Gjinive

• Normat gjinore dhe pritshmëritë e shoqërisë: Gratë shpesh përballen me pritshmëri të pashkruara për të qenë “mbajtëset e familjes,” “nëna e përkushtuar” dhe “gruaja e qetë,” gjë që u kufizon hapësirën për të shprehur nevojat dhe ndjenjat e tyre.
• Stigma ndaj shëndetit mendor: Në shumë shoqëri, gratë që shprehin lodhje ose depresion shpesh etiketohen si “të dobëta” ose “të pavendosura,” çka e bën më të vështirë kërkimin e ndihmës profesionale.
• Racizmi, klasa dhe orientimi seksual: Gratë që i përkasin grupeve të margjinalizuara, përfshirë gratë me ngjyrë, gratë queer dhe ato me të ardhura të ulëta, përballen me barriera shtesë në qasjen ndaj kujdesit shëndetësor mendor dhe përjetojnë norma shtypëse të shumëfishta.

Strategjitë e Trajtimit të Depresionit tek Gratë: Qasje të Bazuar në Evidenca

Trajtimi i depresionit kërkon zgjidhje që adresojnë shkaktarët e tij thelbësorë, përfshirë pabarazinë gjinore dhe mungesën e aksesit në kujdesin shëndetësor mendor.

1. Terapia dhe Ndihma Profesionale

• Psikoterapia – Terapitë si Terapia e Sjelljes Kognitive (CBT), Terapia e Pranimit dhe Angazhimit (ACT) dhe Terapia Interpersonale (IPT) kanë treguar efektivitet të lartë në trajtimin e depresionit.
• Medikamentet antidepresive – SSRI-të dhe SNRI-të janë ndër opsionet kryesore për trajtimin e depresionit, megjithëse përdorimi i tyre duhet të jetë i personalizuar dhe i monitoruar nga një profesionist i shëndetit mendor.

2. Ndryshimet Strukturore dhe Politikat Mbështetëse

• Qasja më e lehtë në kujdesin shëndetësor mendor: Në shumë vende, gratë nuk kanë akses në terapi të përballueshme financiarisht. Politikat publike që ofrojnë shërbime falas ose të subvencionuara janë thelbësore.
• Leje prindërore të paguara dhe fleksibilitet në punë: Studimet tregojnë se vendet me politika të forta mbështetëse për prindërit kanë norma më të ulëta të depresionit tek gratë.
• Krijimi i rrjeteve të solidaritetit feminist: Grupet e mbështetjes dhe organizatat feministe ofrojnë hapësira për gratë që të ndajnë përvojat e tyre dhe të kërkojnë ndihmë pa stigma.

Depresioni tek gratë nuk është një përvojë e izoluar apo një çështje që duhet menaxhuar vetëm përmes përpjekjeve individuale. Ai është një reflektim i një sistemi që vendos pritshmëri të padrejta mbi gratë, i normalizon sakrificat e tyre dhe u mohon mbështetjen e nevojshme për mirëqenien e tyre mendore.