Në vazhdën e ndryshimeve të tregut të punës në Kosovë, Vlora S., një grua 39-vjeçare, bart një histori që i vë në dukje sfidat me të cilat përballen gra të shumta si punëtore. Rrugëtimi i Vlorës është dëshmi e faktit që gratë në Kosovë përballen me pagën më të ulët për dallim nga kolegët e tyre burra.
“Kam mbi 14 vite përvojë të punës në sektorin e financave dhe gjatë gjithë këtyre viteve kam kalu sfida të ndryshme, duke përfshirë përballjen me pabarazi në pagë. Për pozitën dhe punën e njejtë jam paguar diku 100 euro më pak se kolegët e gjinisë mashkullore,” tregon Vlora gjatë një bisede me “Grazetën”.
E në përgjigje të pyetjes nëse ka adresuar ndonjë ankesë lidhur me këtë diskriminim në pagë, ajo shprehet se ndonëse ka qenë e ditur qartazi përbrenda kompanisë, ka qenë e pamundur ta dëshmojë.
“Në momentin e parë që më është dhënë mundësia, e kam ndërruar vendin e punës. Nuk mund të qëndroja diku ku ndihesha e diskriminuar dhe e nënvlerësuar vetëm se jam grua. Është koha për ndryshim, që gratë të njihen dhe të vlerësohen për aftësitë e veta”, thotë Vlora, duke përmbledhur vendosmërinë në ndjekjen e barazisë gjinore.
E derisa Vlora përpiqet për vlerësim dhe barazi në vendin e punës, Kosova qëndron në një udhëkryq, duke u përballur me një mori sfidash të tregut të punës.
Shkalla e lartë e papunësisë, veçanërisht tek të rinjtë dhe gratë, së bashku me përqindjet e ulëta të pjesëmarrjes, mungesën e punëtorëve të kualifikuar si dhe zvogëlimin e fuqisë punëtore për shkak të emigrimit, paraqesin një tablo komplekse.Në anën tjetër, na ndajnë vetëm pak ditë nga liberalizimi i vizave për zonën Shengen, ku tashmë 1 janar i vitit 2024 po shihet si mundësi e re për disa e varg sfidash për të tjerë.
Bizneset e vendit janë ato që liberalizimin e vizave po e konsiderojnë si mundësi shtesë për emigrim e fuqisë punëtore nga Kosova. Këtë e thotë edhe një raport i publikuar nga Instituti Riinvest.
“Migrimi i punonjësve mbetet problemi kryesor me të cilin përballen bizneset. Rezultatet e anketës sugjerojnë se 17.59 përqind e firmave raportuan se punonjësit e tyre i informuan se do të emigronin vitin e ardhshëm. Në përgjithësi, bizneset presin që 32.72 për qind e punonjësve të migrojnë vitin e ardhshëm”, shkruhet në raportin e titulluar “Një model i ri për rritjen e qendrueshme ekonomike – dinamikat e tregut të punës: sfidat aktuale dhe të ardhshme”.
Se liberalizimi i vizave do të ketë ndikim në rritjen emigrimit të qytetarëve të Kosovës, e thotë edhe një raporti i realizuar nga EPPC me 1,967 respondentë ku 45% e qytetarëve thonë se kanë prirje të emigrojnë në vendet e zonës Shengen pas liberalizimit të vizave më 1 janar 2024.
Por, ajo se çfarë po bëjnë bizneset për ta zbutur këtë problem, sipas raportit të Institutit Riinvest, është rritja e pagave dhe përmirësimi i kushteve të punës. Megjithatë, planet e disa bizneseve për ta neutralizuar këtë problem duken interesante.“20.6 përqind planifikojnë të punësojnë gra”, thotë raporti dhe kjo ngrit disa dilema.
A planifikohet të punësohen gratë sepse janë fuqi punëtore më e lirë apo ndonëse nuk do të ketë mjaftueshëm burra në tregun e punës?
Lidhur me këto plane të bizneseve për punësimin e grave, Zana Beqiri, drejtore e Dhomës së Tregtisë dhe Industrisë në Kosovë, e pohon rritjen e mundshme të numrit të grave në tregun e punës, por shpreh shqetësimin për arsyet themelore.
“Sa i përket këtyre vlerave që potencialisht mund të rritet numri i grave në tregun e punës, është lajm i mirë që do të rritet numri, megjithatë nëse arsyet pse do të rritet numri janë për shkak të nivelit më të ulët të pagës gjithsesi nuk është një lajm i mirë sepse ne, si Dhomë e Tregtisë, si përfaqësues të bizneseve, jemi të prirur t’i shohim bizneset si të barabarta, pavarësisht gjinisë që përfaqësojnë,” thotë Beqiri për “Grazetën” duke shtuar se nëse do të ndodhë një gjë e tillë, do të ndodhë kryesisht për shkak të ndryshimeve në paga.
Planifikimet për punësimin e grave, e veçanërisht atyre në moshë të mesme, Zana Beqiri i sheh si hamendësim të bizneseve dhe shumicës së njerëzve në Kosovë që e parashohin se mosha e mesme ndoshta nuk mund të gjejë vend pune të përshtatshëm në vendet e jashtme dhe që ndoshta ka ngecur në mësimin e gjuhëve të huaja.
“Ata (bizneset) llogarisin që gratë e moshës së mesme do të mbesin në Kosovë sepse s’kanë ku me shku. E kjo nuk është aspak lajm i mirë sa i përket tregut të punës dhe balancit në tregun e punës sepse tash ato gra që hyjnë në treg, me një nënçmim të tillë, ne nuk mund të presim që ato do të kërkojnë të drejtat e tyre. Ato gra duhet të hyjnë në treg me meritën që e kanë, me rrogën që duhet”, thekson Beqiri për “Grazetën”.
Në anën tjetër, Kosovare Ukshini, profesore e ekonomisë, thotë se nuk duhet keqinterpretuar ky trend dhe se emigrimi i fuqisë punëtore nuk përfshin vetëm burrat.
“Nuk mendoj që ikja e fuqisë punëtore jashtë vendit përfshin vetëm gjininë mashkullore, por edhe atë femërore. Për një kohë të gjatë është duke ndodhur qarkullimi i të rinjve, ani pse pak më shumë e shprehur tek meshkujt por kjo nuk përjashton as femrat,” thotë ajo për “Grazetën”, duke shtuar se gratë karakterizohen me një pasivitet të lartë në tregun e punës në Kosovë edhe pse në 10 vjeçarin e fundit kjo dukuri ka pasur zhvillime pozitive.
Tutje, ajo shprehet se bizneset, me planifikimin për punësimin e më shumë grave, mund të kenë për synim aktivizimin e grave në fuqinë punëtore.
“Bizneset mund të synojnë të aktivizojnë fuqinë punëtore pasive të grave duke i inkurajuar ato me paga më të larta dhe politika të tjera. Megjithatë, vetëm kjo nuk do të plotësojë mungesën e fuqisë punëtore,” thotë prof. Ukshini për “Grazetën” dhe shton se gruaja në Kosovë nuk është e integruar në punë të aftësive të lehta ose të ulta, por ajo më tepër është e fokusuar në punë të aftësive të mesme ose të larta, ndryshe më shumë është e orientuar në përkujdesje të familjes.
Në të dhënat e Agjencisë së Statistikave të Kosovës për vitin 2022, gratë përbënin 22% të fuqisë punëtore, ndërsa burrat përfaqësonin 55.5% nga një përqindje totale e pjesëmarrjes prej 38.6%.E disa nga arsyet kryesore për nënpërfaqësimin e grave në fuqinë punëtore bazuar në disa hulumtime i ka theksuar Elirjeta Beka nga Rrjeti i Grave të Kosovës.
“Janë katër arsye kryesore për nënpërfaqësimin e grave në fuqinë punëtore dhe midis pronarëve të biznesit. 1. Legjislacioni diskriminues: Ligji i Punës kërkon që punëdhënësit të paguajnë pushimin e lehonisë. Si rezultat i drejtpërdrejt, shumë punëdhënës nuk punësojnë gra sepse nuk mund të përballojnë humbjen financiare që lidhet me pagesën e pushimit të lehonisë; 2. Disponueshmëria e pamjaftueshme e kujdesit për fëmijët: Hulumtime të ndryshme kanë treguar se një nga arsyet kryesore që gratë nuk mund të punojnë është se kujdesi për fëmijët nuk është plotësisht i disponueshëm për to ose kushton më shumë se sa të ardhurat e tyre; 3. Normat gjinore: Normat gjinore kontribuojnë që punëdhënësit të mos punësojnë gra në sektorë të veçantë ku ata mendojnë se burrat janë punonjës më “të përshtatshëm”; 4. Qasja e kufizuar në kapital pengon aftësinë e grave për të krijuar ose rritur bizneset e tyre: Gratë posedojnë vetëm 19% të pronës në Kosovë (burimi: Agjencia Kadastrale e Kosovës, 2022), gjë që ndikon në qasjen e tyre në kredi, grante dhe subvencione”, tha për “Grazetën” Elirjeta Beka.
Theksojmë se rrugëtimi i Kosovës drejt një fuqie punëtore më gjithëpërfshirëse dhe të barabartë në aspektin gjinor është në një pikë kyçe.
Liberalizimi i vizave pas 1 janarit 2024 sjellë mundësi dhe sfida dhe mënyra se si bizneset e menaxhojnë këtë situatë do të ndikojë në të ardhmen e grave në fuqinë punëtore. Rruga përpara kërkon jo vetëm reforma të politikave, por edhe ndryshim kulturor që njeh dhe vlerëson kontributet e grave në tregun e punës e në zhvillimin të Kosovës.
“Kam mbi 14 vite përvojë të punës në sektorin e financave dhe gjatë gjithë këtyre viteve kam kalu sfida të ndryshme, duke përfshirë përballjen me pabarazi në pagë. Për pozitën dhe punën e njejtë jam paguar diku 100 euro më pak se kolegët e gjinisë mashkullore,” tregon Vlora gjatë një bisede me “Grazetën”.
E në përgjigje të pyetjes nëse ka adresuar ndonjë ankesë lidhur me këtë diskriminim në pagë, ajo shprehet se ndonëse ka qenë e ditur qartazi përbrenda kompanisë, ka qenë e pamundur ta dëshmojë.
“Në momentin e parë që më është dhënë mundësia, e kam ndërruar vendin e punës. Nuk mund të qëndroja diku ku ndihesha e diskriminuar dhe e nënvlerësuar vetëm se jam grua. Është koha për ndryshim, që gratë të njihen dhe të vlerësohen për aftësitë e veta”, thotë Vlora, duke përmbledhur vendosmërinë në ndjekjen e barazisë gjinore.
E derisa Vlora përpiqet për vlerësim dhe barazi në vendin e punës, Kosova qëndron në një udhëkryq, duke u përballur me një mori sfidash të tregut të punës.
Shkalla e lartë e papunësisë, veçanërisht tek të rinjtë dhe gratë, së bashku me përqindjet e ulëta të pjesëmarrjes, mungesën e punëtorëve të kualifikuar si dhe zvogëlimin e fuqisë punëtore për shkak të emigrimit, paraqesin një tablo komplekse.Në anën tjetër, na ndajnë vetëm pak ditë nga liberalizimi i vizave për zonën Shengen, ku tashmë 1 janar i vitit 2024 po shihet si mundësi e re për disa e varg sfidash për të tjerë.
Bizneset e vendit janë ato që liberalizimin e vizave po e konsiderojnë si mundësi shtesë për emigrim e fuqisë punëtore nga Kosova. Këtë e thotë edhe një raport i publikuar nga Instituti Riinvest.
“Migrimi i punonjësve mbetet problemi kryesor me të cilin përballen bizneset. Rezultatet e anketës sugjerojnë se 17.59 përqind e firmave raportuan se punonjësit e tyre i informuan se do të emigronin vitin e ardhshëm. Në përgjithësi, bizneset presin që 32.72 për qind e punonjësve të migrojnë vitin e ardhshëm”, shkruhet në raportin e titulluar “Një model i ri për rritjen e qendrueshme ekonomike – dinamikat e tregut të punës: sfidat aktuale dhe të ardhshme”.
Se liberalizimi i vizave do të ketë ndikim në rritjen emigrimit të qytetarëve të Kosovës, e thotë edhe një raporti i realizuar nga EPPC me 1,967 respondentë ku 45% e qytetarëve thonë se kanë prirje të emigrojnë në vendet e zonës Shengen pas liberalizimit të vizave më 1 janar 2024.
Por, ajo se çfarë po bëjnë bizneset për ta zbutur këtë problem, sipas raportit të Institutit Riinvest, është rritja e pagave dhe përmirësimi i kushteve të punës. Megjithatë, planet e disa bizneseve për ta neutralizuar këtë problem duken interesante.“20.6 përqind planifikojnë të punësojnë gra”, thotë raporti dhe kjo ngrit disa dilema.
A planifikohet të punësohen gratë sepse janë fuqi punëtore më e lirë apo ndonëse nuk do të ketë mjaftueshëm burra në tregun e punës?
Lidhur me këto plane të bizneseve për punësimin e grave, Zana Beqiri, drejtore e Dhomës së Tregtisë dhe Industrisë në Kosovë, e pohon rritjen e mundshme të numrit të grave në tregun e punës, por shpreh shqetësimin për arsyet themelore.
“Sa i përket këtyre vlerave që potencialisht mund të rritet numri i grave në tregun e punës, është lajm i mirë që do të rritet numri, megjithatë nëse arsyet pse do të rritet numri janë për shkak të nivelit më të ulët të pagës gjithsesi nuk është një lajm i mirë sepse ne, si Dhomë e Tregtisë, si përfaqësues të bizneseve, jemi të prirur t’i shohim bizneset si të barabarta, pavarësisht gjinisë që përfaqësojnë,” thotë Beqiri për “Grazetën” duke shtuar se nëse do të ndodhë një gjë e tillë, do të ndodhë kryesisht për shkak të ndryshimeve në paga.
Planifikimet për punësimin e grave, e veçanërisht atyre në moshë të mesme, Zana Beqiri i sheh si hamendësim të bizneseve dhe shumicës së njerëzve në Kosovë që e parashohin se mosha e mesme ndoshta nuk mund të gjejë vend pune të përshtatshëm në vendet e jashtme dhe që ndoshta ka ngecur në mësimin e gjuhëve të huaja.
“Ata (bizneset) llogarisin që gratë e moshës së mesme do të mbesin në Kosovë sepse s’kanë ku me shku. E kjo nuk është aspak lajm i mirë sa i përket tregut të punës dhe balancit në tregun e punës sepse tash ato gra që hyjnë në treg, me një nënçmim të tillë, ne nuk mund të presim që ato do të kërkojnë të drejtat e tyre. Ato gra duhet të hyjnë në treg me meritën që e kanë, me rrogën që duhet”, thekson Beqiri për “Grazetën”.
Në anën tjetër, Kosovare Ukshini, profesore e ekonomisë, thotë se nuk duhet keqinterpretuar ky trend dhe se emigrimi i fuqisë punëtore nuk përfshin vetëm burrat.
“Nuk mendoj që ikja e fuqisë punëtore jashtë vendit përfshin vetëm gjininë mashkullore, por edhe atë femërore. Për një kohë të gjatë është duke ndodhur qarkullimi i të rinjve, ani pse pak më shumë e shprehur tek meshkujt por kjo nuk përjashton as femrat,” thotë ajo për “Grazetën”, duke shtuar se gratë karakterizohen me një pasivitet të lartë në tregun e punës në Kosovë edhe pse në 10 vjeçarin e fundit kjo dukuri ka pasur zhvillime pozitive.
Tutje, ajo shprehet se bizneset, me planifikimin për punësimin e më shumë grave, mund të kenë për synim aktivizimin e grave në fuqinë punëtore.
“Bizneset mund të synojnë të aktivizojnë fuqinë punëtore pasive të grave duke i inkurajuar ato me paga më të larta dhe politika të tjera. Megjithatë, vetëm kjo nuk do të plotësojë mungesën e fuqisë punëtore,” thotë prof. Ukshini për “Grazetën” dhe shton se gruaja në Kosovë nuk është e integruar në punë të aftësive të lehta ose të ulta, por ajo më tepër është e fokusuar në punë të aftësive të mesme ose të larta, ndryshe më shumë është e orientuar në përkujdesje të familjes.
Në të dhënat e Agjencisë së Statistikave të Kosovës për vitin 2022, gratë përbënin 22% të fuqisë punëtore, ndërsa burrat përfaqësonin 55.5% nga një përqindje totale e pjesëmarrjes prej 38.6%.E disa nga arsyet kryesore për nënpërfaqësimin e grave në fuqinë punëtore bazuar në disa hulumtime i ka theksuar Elirjeta Beka nga Rrjeti i Grave të Kosovës.
“Janë katër arsye kryesore për nënpërfaqësimin e grave në fuqinë punëtore dhe midis pronarëve të biznesit. 1. Legjislacioni diskriminues: Ligji i Punës kërkon që punëdhënësit të paguajnë pushimin e lehonisë. Si rezultat i drejtpërdrejt, shumë punëdhënës nuk punësojnë gra sepse nuk mund të përballojnë humbjen financiare që lidhet me pagesën e pushimit të lehonisë; 2. Disponueshmëria e pamjaftueshme e kujdesit për fëmijët: Hulumtime të ndryshme kanë treguar se një nga arsyet kryesore që gratë nuk mund të punojnë është se kujdesi për fëmijët nuk është plotësisht i disponueshëm për to ose kushton më shumë se sa të ardhurat e tyre; 3. Normat gjinore: Normat gjinore kontribuojnë që punëdhënësit të mos punësojnë gra në sektorë të veçantë ku ata mendojnë se burrat janë punonjës më “të përshtatshëm”; 4. Qasja e kufizuar në kapital pengon aftësinë e grave për të krijuar ose rritur bizneset e tyre: Gratë posedojnë vetëm 19% të pronës në Kosovë (burimi: Agjencia Kadastrale e Kosovës, 2022), gjë që ndikon në qasjen e tyre në kredi, grante dhe subvencione”, tha për “Grazetën” Elirjeta Beka.
Theksojmë se rrugëtimi i Kosovës drejt një fuqie punëtore më gjithëpërfshirëse dhe të barabartë në aspektin gjinor është në një pikë kyçe.
Liberalizimi i vizave pas 1 janarit 2024 sjellë mundësi dhe sfida dhe mënyra se si bizneset e menaxhojnë këtë situatë do të ndikojë në të ardhmen e grave në fuqinë punëtore. Rruga përpara kërkon jo vetëm reforma të politikave, por edhe ndryshim kulturor që njeh dhe vlerëson kontributet e grave në tregun e punës e në zhvillimin të Kosovës.
Add Comment