“Nji njeri me nji grue” shkurt e shqip e zapton të menduarit seksist të gjinisë, të reduktuar tek gratë. Kjo jo veç si etiketë që e veçon gruan si gjinia por edhe për ta projektuar pozicionin që iu është vendosur asaj në shoqëri, gjithmonë në raport me atë, Njeriun. Ky është fati i parapërcaktuar për gratë nga një rend shtypës, të cilit ne i themi patriarkat. Patriarkat, për të shënjuar organizimin politik, shoqëror e ekonomik në të cilin pritet nga burrat të sundojnë gratë -të tjerat, ku burrat janë subjekte që objektifikojnë dhe tjetërsojnë ato. Ky është fati i vendosur arbitrarisht që shënon edhe pikënisjen e revoltës së grave përgjatë historisë. Revoltë kjo që shënjon organizimin e lëvizjes feministe si forcë çliruese, përcakton pozitën e grave brenda lëvizjes nga patriarkati dhe formon politikën e njohjes.
Përgjatë kryengritjes dhe rezistencës së tyre feministe, gratë politikën e kanë zhvilluar rreth identitetit të tyre gjinor si kategoria kyçe e cila ka qenë cak i shtypjes dhe margjinalizimit. Kjo artikulohet më vonë në formën e një politike identitare, teza qëndrore e së cilës qëndron në atë se është pikërisht përkatësia gjinore emëruesi i shtypjes dhe përjashtimit që u është bërë grupeve të caktuara, si gratë. Kështu, mund të thuhet se një nga tiparet kyçe të padrejtësisë gjinore është androcentrizmi, një model i institucionalizuar i vlerave kulturore që privilegjon tiparet mashkullore duke devalvuar gjithçka që lidhet me “femëroren” e që lidhet me gratë por jo vetëm. Ndërsa raportet që rrjedhin nga ky sistem, janë në thelb raporte pushteti, të ndërtuara mbi dominimin e “të fortëve” ndaj “të dobëtve”. Nga këtu rrjedhë edhe pozita dukshëm e disfavorshme për gratë, të cilat kanë një status më të paprivilegjuar në shoqëri, dhe në terma të Simone de Beauvoir, dytësor.
Duke u nisur nga përvoja e jetuar, lëvizja(et) feministe e njeh/njohin patriarkatin si sistem shtypës ku identiteti gjinor lidhet ngushtë me pushtetin, duke i bërë burrat bartës të tij, me të cilin dominojnë dhe zvetnojnë gratë përmes kontrollit të seksualitetit, dominimit në ekonomi, politikë e dije. Si rrjedhojë edhe artikulimi feminist është ndërtuar në masë të madhe rreth kategorisë së grave, femërores, vlerës politike dhe ekonomike të saj, seksualitetit, pushtetit mes gjinive, ndërveprimit me identitete tjera dhe gjetjen e alternativave për çlirim. Andaj, për feministet kategoria e gruas zë vend qëndror jo vetëm si kategori historike por edhe si subjekt i çlirimit. E për këtë, në formën e akuzës, shpesh na thuhet se gjinia nuk nënkupton vetëm gratë, si denoncim dhe profetizim i një matriarkati shtrigash.
Shkurtimisht, siç ka treguar historia, në kushte të shtypjes, afirmimi i identitetit përbashkues bëhet urgjencë në mënyrë që të formohet një forcë më e madhe revoltuese. E këtë e kanë bërë edhe gratë në lëvizjen feministe. Kanë qenë vetë gratë që filluan të flasin e ta problematizojnë gjininë si një si koncept i vënë në shërbim të sundimit patriarkal i cili i shtypë ato. Kanë qenë pikërisht gratë ato që kanë rezistuar ndaj shtypjes duke u pozicionuar karshi gjinisë së tyre, herë duke e refuzuar, herë duke e rimenduar e herë duke e pranuar dhe luftuar me të kundrejt vlerave që i visheshin. Ishte vetëdijësimi për gjininë e gruas dhe pozitën socio-ekonomike që zintë ajo që i revoltoi gratë të cilat që nga fundshekulli i XIX me vrull i shpallën luftë patriarkatit dhe fituan beteja të mëdha në procesin e çlirimit gjinor. Sidoqoftë, përgjatë historisë feminizmi nuk u reduktua vetëm tek çlirimi i grave. Në vetë teorinë feministe vetë kategoria e gruas u problematizua e u historicizua duke u shndërruar kështu në një forcë emancipimi për vetë lëvizjen. Feminizmi si lëvizje dhe teori njohu shtypjen edhe të gjinive të tjera dhe i integroi në kauzë. Rrugës u zgjerua fronti i luftës dhe kritikës duke marrë në llogari klasën, seksualitetin, racën e identitete tjera që në patriarkatin kapitalist shtypin shumëfish. Në këtë linjë, lëvizja feministe punon në ri-shqyrtimin e gjinisë, zgjerimin e konceptit të gjinisë për t’i ikur kategorizimit thjesht kulturor dhe ndërthurjen e dimensionit ekonomik dhe politik si dhe identiteteve tjera.
Megjithatë, në terrenin e rrëshqitshëm ku diskutohet gjinia e fluiditeti që e transcedentojnë realitetin ende goxha rigjid të vendosur nga rendi patriarkal, dikotomia e thellë gjinore është duke prodhuar shpesh pasoja fatale për gratë. Sistemi jonë politik lokal dhe ai global vazhdon të mbijetojë falë dikotomive të krijuara që i kanë vendosur burrat dhe gratë kundër njëri-tjetrit. Burrat sipër grave. Kjo ndarje, në zanafillë gjinore, ka prodhuar dhe ka bashkëjetuar me pabarazi dhe ndarje të tjera të cilat sot kanë marrë përmasa shkatërruese dhe po i kontribuojnë mbijetesës së këtij sistemi, nga ku pësojnë më të dobëtat/it. Organizimi i familjes, ekonomisë dhe pushtetit politik e intelektual mbesin thellësisht të gjinizuara, duke i lënë gratë në një pozitë dukshëm të pafavorshme.
Gjinizimi i ekonomisë
Një nga disfatat gjinore që e kanë vendosur gruan në një pozitë të nënshtruar është ndarja gjinore e punës që prej shpikjes së mjeteve primitive të punës e që është intensifikuar me zhvillimin e qytetërimeve dhe ka marrë formën më të egër në kapitalizëm. Ndonëse me revolucionin industrial dhe vendosjen e themeleve të kapitalizmit të tillë çfare e njohim sot, kufijtë gjinor në raport me punën janë bërë të lëvizshëm, duke i futur edhe gratë në tregun formal të punës. Megjithatë, globalisht gratë mbesin forcë e vogël punëtore në atë çka njihet si treg i punës. Rrjedhimisht më lehtë e eksploatueshme. Siç argumentohet prej feministeve marksiste, ndër padrejtësitë më të mëdha që i bëhet grave është pikërisht mos-njohjea e punës riprodhuese e cila bie mbi supet e grave si punë e prej të cilës gjenerohet foca punëtore. Siç na thotë Silvia Federici “trupi i njeriut dhe fuqia punëtore e tij janë makina më e mirë që ka shpikur kapitalizmi”, ndërsa sot është “makina” që eksploatohet më së shumti. Është pikërisht ky devalvim i grave si subjekte ekonomike që i bënë gratë klasë më vete, dukshëm më poshtë se burrat që përkthehet edhe statistikisht në aktivitetin të vogël “ekonomik” të grave dhe nivelet e larta të varfërisë së tyre në krahasim me burrat dhe rrjedhimisht varëshmërisë së tyre ndaj burrave.
Femicidi dhe dhuna ndaj grave
Dominimi burrëror ndaj grave kulmon mbi idenë, ende prezente që gratë janë pronë e burrit dhe si të tilla vihen në diskrecion të tyre. Kjo normë e rrënjosur në mendësinë patriarkale e cila toleron dhunën si një mjet i kontrollit dhe disiplinimit të tyre, sot është ndër shkaktarët kryesor të vrasjeve të grave. Dhuna ndaj grave është fenomen global patriarkal i cili dhunon çdo të tretën grua dhe vret mijëra sosh. Siç është raportuar gjatë këtij muaji nga Grazeta, 6 vrasje dhe shumëfish vrasje në tentativë, me burrat si kryes të këtyre veprave. Kjo praktikë e dhunimit të grave përveç që flet për një kulturë dhunuese, aminston dhe e riforcon pozitën e burrave që dhunojnë e vrasin gra.
Pushteti politik
Hiseja e pushtetit brenda familjes si struktura themeltare e patriarkatit deri në publike që kulmon me shtetin, si krijesë e të fortëve për të sunduar, e përqendruar në duart e burrave flet dhe më tej për patriarkalitetin. Publikja, e cila sidomos përgjatë shekullit të kaluar ka zënë një vend kyç në ligjërimin feminist, është pika problematike e cila përmes dikotomisë private-publike i ka lënë gratë në një pozitë të nënshtruar pa pushtet real politik, qoftë brenda privates qoftë në publiken. Janë dashur bejeta e rezistencë, që qytetaret e rendit të dytë të fitojnë të drejtën e votës dhe njohjes së qytetarisë së tyre tek përgjatë shekullit XX. Ndërsa është dashur intervenim feminist për t’i sjellë gratë më afër pushtetit, të paktën në terma të përfaqësimit përshkrues, ende gratë mbesin dukshëm më të dobëta dhe rrjedhimisht më të cenueshme nën patriarkat.
Patriarkati mbijeton me binaritet, kundërshti dhe dominim. Andaj për t’iu kundërvënë kërkohet njohje e këtyre shtypjeve dhe organizim i gjerë për t’i kundërshtuar këto. Përkundër evidentimit të shtypjes gjinore që historikisht koncentrohet tek gratë, tendencat për përshkrim të luftës gjinore si luftë periferike, paradoksalisht gëlojnë në qarqet që luftojnë për drejtësi shoqërore. Pyetjet “gjinia apo klasa?”, “gjinia apo raca?” janë antiteza të cilat dëmshëm vendosen kundër njëra-tjetrës, pasiqë siç argumenton Nancy Fraser që të arrihet drejtësia shoqërore sot nuk mjafton vetëm identiteti që artikulohet në politikën e njohjes apo vetëm klasa që artikulohet në politikën rishpërndarjes për t’i identifikuar dhe më pas luftuar forcat shtypëse. Sot për të arritur një drejtësi shoqërore kuptimplote duhet zgjeruar territori i analizës dhe të mos pretendohet se këto dy koncepte/mjete shkëmbehen mes vete. Shoqëria nuk është e ndarë vetëm në terma klasor por edhe rreth identeteve shoqërore si: gjinore, racës, etnisë apo edhe orientimit seksual. Ndërgjegjësimi mbi patriarkatin kapitalist si sistem politik, ekonomik e shoqëror shtypës dhe rrezikun nga ideologjia neoliberale si copëtuese të ideve mobilizuese, e bënë organizimin feminist çdo herë e më urgjent. E ky organizim është i pamundur nëse bëhet në premisa të gabuara.
Përderisa lëvizja feministe është vazhdimisht duke e rimenduar vetën, ndërthurja si analizë dhe qasje, çdo herë e më shumë afirmohet si pozicion ideologjik i integruar në lëvizjen feministe. Duke e njohur shumësinë e shtypjeve që shkakton patriarkati dhe duke ofruar alternativa më të drejta për luftimin e tyre, lëvizja çdo herë e më shumë është duke marrë rreth vetës aktiviste dhe aktivistë që besojnë në drejtësi shoqërore dhe barazi gjinore. Kjo siç është e pritshme, është duke hasur në rezistencë nga taborre të ndryshme ideologjike (e)dhe patriarkale. Sot kauza për emancipim gjinor ka kundërshtarë të shumtë që nga patriarkati, kapitalizmi e racizmi dhe vartësit e tyre, prej patriarkëve (kapitalist), deri tek feminstët liberal e majtistët që në botëkuptimin ortodoks të së majtës vështirë që pranojnë të depërtojë emancipimi gjinor në projektin e përbashkët. Nga njëra anë, pretendimet e proklamuara në feminizmin neoliberal për heqjen e barrierave politike dhe ofrimin e mundësive të barabarta, përveç që nuk çojnë në çlirim gjinor veç mund të fuqizojnë shytpjen ndër dhe brendagjinore. Duke e parë problemin gjinor thjesht në terma të “hendekut numerik”, feminizmi liberal tenton të sjellë sa më shumë gra në pozita, përmes idesë së fuqizimit i cili edhe ashtu fuqizon gra që janë veçse më të privilegjuara, pa tentuar ta transformojë sistemin i cili në thelb është i korruptuar. Brenda një sistemi i cili e rigjeneron vetën mbi shtypje, dominim dhe eksploatim, nuk mund të pretendohet avancim gjinor kur premisat janë të korruptuara. Bota e mundësive të barabarta nuk mund të projektohet në një sistem kur “velloja e padijes” është fiksion tashmë i tejkaluar. Në anën tjetër, lokalizimi i shtypjes qoftë në terma veç klasor, racor etj; është reduktues dhe nuk i shërben asnjë lëvizjeje emancipuese dhe çliruese. T’u thuhet, për shembull, grave të cilat çdo ditë e pësojnë nga patriarkati se gjinia e tyre është e rendit të dytë në luftën tonë dhe që historia vetvetiu do ta sheshojë, rrezikon të mbajë transportojë patriarkatin si forcë shtypëse në çfarëdo organizimi tjetër politik të paramenduar.
Për feministet, nuk ka diçka parapolitike tek gjinia. Shtypja gjinore dhe seksuale është politike andaj edhe duhet të rrëzohet me mjete politike. Për këtë, duhet organizim, artikulim dhe solidaritet. Organizim më i gjerë me një diskurs çlirues për të gjitha grupet shoqërore dhe klasore të shtypura. Në rastin tonë, rruga e trasuar nga rezistenca dhe lëvizja e grave në brenda publikes që prej të 90ave, ka krijuar terren dhe mundësi për kritikë feministe edhe më të thellë dhe mobilizim më të gjerë. E në anën tjetër, shpërfillja e grave dhe gjinive të tjera brenda publikes po gjeneron vazhdimisht revoltë, ndonëse të lokalizuara në zonat urbane. Ajo çka na mbetet është artikulimin tonë ta përkthejmë në rrjetëzim dhe mobilizim më të gjerë, me të ngjashmet/it tona/tanë. Organizimi i deritanishëm feminist, veçse na ka treguar që transformimet jetësohen veç përmes organizimit, ka prodhuar potencial revolucionar dhe është duke krijuar mundësi për projektimin e një organizimi politik më të drejtë, bartëse e bartës të së cilës duhet të jemi ne aktiviste e aktivistë.
Në rubrikën Vox reflektohet qëndrimi i autorëve dhe jo domosdoshmërisht qëndrimi i Grazetës.
Add Comment